علائم خرابی اویل سپراتور و خرابی اویل سپراتور چه خطراتی به دنبال دارد؟

اویل سپراتور یکی از اجزای کلیدی در سیستم‌های تبرید و تهویه مطبوع است که نقش آن، جداسازی روغن کمپرسور از گاز مبرد و بازگرداندن آن به کمپرسور است. هرگونه اختلال در عملکرد این قطعه می‌تواند تعادل سیستم روغن‌کاری را به‌هم زده و به خرابی‌های جدی در کمپرسور منجر شود. در این مقاله بررسی می‌کنیم که خرابی اویل سپراتور چه علائمی دارد و چگونه می‌توان با شناسایی زودهنگام این نشانه‌ها، از آسیب‌های پرهزینه به سیستم جلوگیری کرد.

مفهوم و نقش اویل سپراتور در سیستم تبرید

اویل سپراتور یا جداکننده روغن، قطعه‌ای کلیدی در سیستم‌های برودتی صنعتی، به‌ویژه در چیلرها، سردخانه‌های بزرگ و کمپرسورهای اسکرو است. وظیفه اصلی آن، جدا کردن روغن از مبرد پس از فشرده‌سازی و جلوگیری از انتقال روغن به تجهیزات پایین‌دستی مثل کندانسور یا اواپراتور است. اگر روغن همراه مبرد به این اجزا وارد شود، کیفیت تبادل حرارت شدیداً تحت تأثیر قرار می‌گیرد و کارایی سیستم کاهش می‌یابد. در واقع، اویل سپراتور به‌عنوان یک پل بین کمپرسور و بخش تبادل حرارت عمل می‌کند؛ بدون آن، روغن باعث درگیری لوله‌ها، مسدودسازی مسیر تبرید و حتی ایجاد فشارهای غیرعادی در مسیر خواهد شد.

نحوه عملکرد فنی اویل سپراتور

عملکرد اویل سپراتور بر اساس اصول نیروی گریز از مرکز، اختلاف فشار و طراحی مسیر خاص داخلی است. مبرد داغ و پرفشار از کمپرسور وارد سپراتور شده و اشکال خاصی مانند صفحات مارپیچی یا جداکننده‌های حلزونی باعث می‌شوند که روغن سنگین‌تر از مبرد جدا شود و به مخزن برگشت کمپرسور بازگردد. سپس مبرد خالص بدون روغن، به کندانسور وارد می‌شود تا عملیات تقطیر بهینه انجام گیرد. مهم‌ترین بخش‌های ساختار اویل سپراتور شامل موارد زیر هستند:

• مسیر ورودی با اختلاف دهانه برای شروع جداسازی
• لوله‌های برگشت روغن با بازده حرارتی بالا
• محفظه ساکشن یا مخزن جمع‌آوری روغن
• سیستم‌های کنترل فشار برای تنظیم میزان برگشت روغن بدون آسیب به کمپرسور

چرا مبرد مایع به کمپرسور بر می‌گردد

چرا اویل سپراتور خراب می‌شود؟

چند علت فنی باعث خراب شدن این قطعه حیاتی می‌شوند:

• رسوب روغن یا ذرات معلق در مسیر تفکیک‌کننده، باعث انسداد جریان و کاهش راندمان می‌شود.
• نشتی داخلی یا خارجی مانند ولوهای معیوب یا درز در اتصالات باعث ورود هوا یا پایین آمدن فشار می‌شود.
• ناهمخوانی با ظرفیت سیستم (سایز اشتباه) که باعث برگشت ناقص روغن یا گردش معکوس می‌شود.
• خوردگی یا زنگ‌زدگی محفظه در سیستم‌های فلزی قدیمی یا به دلیل حضور اسید/رطوبت در مدار.

علائم اولیه خرابی اویل سپراتور

علائم هشداردهنده به‌صورت گام‌به‌گام ظهور می‌یابند:

• افت فشار بین ورودی و خروجی سیکل ساکشن حداقل 0.3 تا 0.5 bar نشان‌دهنده گرفتگی مسیر جداکننده است.
• قطره‌چکان روغن در مبرد ورودی کندانسور – نشانه ورود روغن همراه مبرد.
• کاهش تشکیل یخ در خط ساکشن در سردخانه‌های تبخیری – نشت و کاهش روغن در کمپرسور.
• گرمایش بیش از حد کمپرسور و کاهش قدرت استارت در اثر عملکرد خش‌ک.

عواقب عملکرد ناصحیح اویل سپراتور

خرابی اویل سپراتور تنها یک ایراد مکانیکی نیست؛ بلکه زنجیره‌ای از مشکلات را در کل سیستم تبرید به‌وجود می‌آورد که در بسیاری از موارد، با سوختن کمپرسور یا از کار افتادن کامل سردخانه ختم می‌شود.

برگشت ناکافی روغن به کمپرسور

اصلی‌ترین وظیفه اویل سپراتور، بازگرداندن روغن جداشده به کمپرسور است. در صورتی که این روند به‌درستی انجام نشود، مقدار روغن در کارتر کمپرسور کاهش یافته و روانکاری داخلی قطعات حیاتی دچار اختلال می‌شود. نبود روانکاری مناسب موجب:

• افزایش دمای اصطکاکی
• فرسایش سریع روتورها یا پیستون‌ها
• آسیب به یاتاقان‌ها
• افزایش مصرف آمپر و فعال شدن مکرر اورلود

انتقال روغن به کندانسور و اواپراتور

در صورت عملکرد ناقص اویل سپراتور، روغن همراه مبرد وارد کندانسور و سپس اواپراتور می‌شود. این اتفاق باعث پوشش فین‌ها و لوله‌ها با لایه نازک روغن شده و شدیداً از انتقال حرارت جلوگیری می‌کند. نتیجه این پدیده:

• کاهش ظرفیت سرمایشی
• افزایش طول چرخه
• بالا رفتن فشار کمپرسور
• افزایش مصرف برق

تجمع روغن در نقاط پایین‌دست و اُورچارج کاذب

در برخی موارد، روغن در نقاطی مانند شیر انبساط، لوله‌های اواپراتور یا خم‌های پایین‌دست سیستم تجمع می‌کند. این روغن نه‌تنها مانع جریان روان مبرد می‌شود، بلکه باعث بروز پدیده‌ای به‌نام overcharge کاذب می‌شود. اپراتور تصور می‌کند مبرد کافی نیست، در حالی که مشکل در گردش طبیعی آن به‌دلیل روغن اضافی است.

هشدارهای عملیاتی کمپرسور در صورت خرابی اویل سپراتور

سیستم تبرید، پیش از وقوع خرابی شدید، نشانه‌هایی ارائه می‌دهد که اگر به‌درستی تحلیل شوند، می‌توان از آسیب‌های پرهزینه جلوگیری کرد. در خرابی اویل سپراتور، معمولاً کمپرسور با هشدارهایی زیر پاسخ می‌دهد. این علائم باید توسط تکنسین با تجهیزات اندازه‌گیری مثل کلمپ آمپرمتر، گیج فشار، و ترموکوپل سطحی بررسی شوند.

• افزایش آمپر ناگهانی در شروع به کار
• کاهش فشار ساکشن در بازه زمانی کوتاه
• فعال شدن مکرر رله حرارتی یا اورلود
• داغ شدن بیش از حد محفظه کمپرسور
• نوسان فشار تخلیه در واحدهای اسکرو

تأثیر لحظه‌ای خرابی اویل سپراتور بر عملکرد چیلر یا سردخانه

در سیستم‌های چیلر آبی یا هوایی و سردخانه‌های فریونی، خرابی اویل سپراتور می‌تواند به‌سرعت بر عملکرد سیستم تأثیر بگذارد:

• در چیلرها: اختلال در برگشت روغن باعث اخطارهای HPL و LPL، خاموش شدن اضطراری، و افزایش زمان restart می‌شود.
• در سردخانه: افزایش دمای داخلی، روشن‌ماندن دائم کمپرسور، یخ‌زدگی ناقص یا قطرات مایع بر روی کالاها از نشانه‌های بارز هستند.

روش‌های تشخیصی و تست اویل سپراتور

برای بررسی دقیق عملکرد اویل سپراتور، باید از روش‌های تست عملی استفاده کرد:

• تست اختلاف فشار: با نصب دو گیج دقیق در ورودی و خروجی اویل سپراتور، اختلاف فشار اندازه‌گیری می‌شود. اگر این اختلاف از حدود 0.3 بار فراتر برود، نشان‌دهنده گرفتگی داخلی یا فیلتر معیوب است.
• بررسی آنالیز روغن برگشتی: تکنسین‌ها می‌توانند نمونه روغن برگشتی از خط اویل را برداشته و در آزمایشگاه بررسی کنند. وجود ذرات فلزی، اسید یا کربن نشانه تخریب داخلی و عملکرد معیوب است.
• کنترل دمای ورودی و خروجی اویل سپراتور: با استفاده از ترموکوپل یا سنسور حرارتی، اختلاف دما در ورودی و خروجی نشان می‌دهد آیا انرژی کافی برای جداسازی روغن فراهم شده یا نه. اختلاف دمای کم یا یکنواخت، نشانه عملکرد ضعیف است.

جدول زمان‌بندی نگهداری و سرویس اویل سپراتور

با توجه به اهمیت بالای عملکرد صحیح اویل سپراتور، بررسی و سرویس دوره‌ای آن باید در دستور کار واحد تعمیر و نگهداری (PM) قرار گیرد. جدول زیر، توصیه‌های زمانی برای بازبینی، تست یا تعویض اویل سپراتور در انواع سیستم‌ها را نشان می‌دهد:

نکته مهم: در صورت سوختن کمپرسور، اویل سپراتور باید باز شده و یا تعویض کامل شود تا اسید و آلودگی باقی‌مانده وارد سیستم جدید نشود.

نکات فنی در تعمیر یا تعویض اویل سپراتور

تعویض یا تعمیر اویل سپراتور، نیازمند دانش دقیق فنی، ابزار تخصصی و دقت عملیاتی بالاست. در این بخش به مهم‌ترین نکات اشاره می‌کنیم:

1. انتخاب سایز و نوع صحیح: اویل سپراتور باید براساس ظرفیت کمپرسور (BTU یا KW)، نوع مبرد و دبی جریان انتخاب شود. استفاده از مدل‌های کوچک‌تر یا بزرگ‌تر باعث اختلال در تعادل روغن خواهد شد.
2. نصب صحیح جهت جریان و لوله برگشت روغن: در زمان نصب، جهت فلش روی بدنه باید با جهت جریان مبرد مطابقت داشته باشد. همچنین مسیر برگشت روغن به کمپرسور نباید دچار خم زیاد یا گلوگاه باشد.
3. تست نشت، فشار و وکیوم: پس از نصب، کل مدار باید: ۱- تحت فشار با نیتروژن (تا 300–400 psi) تست نشت شود. ۲- سپس کاملاً وکیوم شود (تا 500 میکرون). ۳- شارژ مجدد روغن یا تعویض فیلتر روغن انجام گیرد.

اشتباهات رایج و خطرناک در سرویس اویل سپراتور

تکنسین‌هایی که با تجربه محدود یا ابزار ناکافی کار می‌کنند، معمولاً مرتکب این اشتباهات می‌شوند:

• استفاده از اویل سپراتور بدون شیر چک یا کنترل فشار که باعث برگشت معکوس روغن می‌شود
• عدم تعویض فیلتر روغن داخلی در مدل‌های قابل سرویس
• پرچ‌کاری ضعیف یا باقی‌ماندن براده در مسیر برگشت روغن
• شارژ مبرد بدون وکیوم کامل پس از نصب سپراتور

راهکارهای پیشگیرانه برای افزایش عمر اویل سپراتور

• استفاده از فیلتر درایر با جذب بالا: فیلتر درایر با ظرفیت جذب رطوبت بالا، از ورود آب و اسید به اویل سپراتور جلوگیری می‌کند.
• نصب سنسور فشار روغن و دیتالاگر: در سیستم‌های حساس، نصب سنسور فشار برگشت روغن، نشت‌یاب و دیتالاگر، امکان پایش دقیق وضعیت اویل سپراتور را فراهم می‌کند.
• برنامه‌ریزی نگهداری بر اساس ساعات کارکرد: برای سیستم‌های دائم‌کار، نگهداری براساس ساعات کاری (مثلاً هر 500 ساعت یا 1000 ساعت) دقیق‌تر از سرویس فصلی است.

مقایسه با سیستم‌های بدون اویل سپراتور

در برخی سیستم‌های کوچک یا خانگی، اویل سپراتور نصب نمی‌شود. در این سیستم‌ها:

• برگشت روغن از طریق خاصیت گرانشی یا تزریق در خط ساکشن انجام می‌شود
• نیاز به بالانس دقیق روغن وجود دارد
• امکان روغن کاری ناقص یا عدم اطمینان در صورت طول زیاد لوله‌کشی بیشتر است

مزایای نصب اویل سپراتور در این حالت‌ها:

• کاهش احتمال خرابی کمپرسور
• بهبود عملکرد در سیستم‌های طولانی یا چند اواپراتوره
• کنترل بهتر میزان روغن

ابزارهای اندازه‌گیری پیشرفته برای کنترل اویل سپراتور

برخی ابزارهای تخصصی که در بررسی عملکرد اویل سپراتور نقش کلیدی دارند:

15. جمع‌بندی نهایی و توصیه‌های فنی

تشخیص به‌موقع و رسیدگی فنی به خرابی اویل سپراتور نه‌تنها عمر کمپرسور را افزایش می‌دهد بلکه هزینه‌های تعمیرات کل سیستم را به‌شدت کاهش می‌دهد. اویل سپراتور، قلب چرخه روغن‌کاری در سیستم تبرید است. خرابی آن بدون هشدار فوری، می‌تواند به سوختن کمپرسور، افت عملکرد سرمایشی، افزایش مصرف انرژی، نشت روغن در محیط و افت ایمنی سیستم منجر شود. با پایش دقیق، سرویس دوره‌ای و استفاده از تجهیزات اندازه‌گیری استاندارد، عمر مفید آن افزایش یافته و عملکرد بهینه سیستم تضمین می‌شود. توصیه نهایی: اگر سیستم شما دائم‌کار است یا از کمپرسورهای اسکرو، پیستونی یا اسکرال در کاربرد صنعتی استفاده می‌کنید، سرویس سالیانه اویل سپراتور و تحلیل کیفیت روغن، الزامی و نجات‌بخش خواهد بود.

پرسش‌های متداول درباره اویل سپراتور و مسایل ناشی از خرابی آن